Gębuszek to stworzenie osiągające wielkość do jednego metra, z czego większość przypada na długi, łopatowato zakończony ogon. Kopułowaty pancerz zbudowany z twardych płytek, miękka łuska (wierzchnia: niebieskawa bądź zielonkawa i spodnia: jasna od pyska poprzez brzuch i ogon) pokrywająca całe ciało łącznie z czterema pięciopalczastymi łapami, długa szyja zwieńczona wrzecionowatą głową o czterech płetwach, para ślepi, szeroko rozstawione zęby i najbardziej chyba charakterystyczny narząd - świetlne czułko - ot i cały gębuszek. Niewielkie płetwy dodatkowo biegną wzdłuż szyi i ogona, pomagając stworzeniu pływać i nurkować w wodzie.
Pancerz chroni tylko tułów. Z czasem w zagłębieniach płytek zbierają się drobinki ziemi czy torfu, które to nierzadko są doskonałym podłożem do rozwoju roślin. Zdarza się, że gębuszek niesie na swym grzbiecie kolonię grzybów, małe krzaczki czy inne rośliny, którym nie przeszkadza duża dawka wilgoci, jako że stworzenia te sporo czasu spędzają w wodzie, w której poruszają się szybciej i zwinniej niż na lądzie.
Najbardziej niezwykłym narządem u gębuszka jest jego czułko świetlne. Umieszczone na szczycie głowy jaśnieje blaskiem, rozpraszając mrok. Spełnia dwie role - pomaga w odszukaniu pokarmu i w razie potrzeby pomaga w obronie.
Samice i samce wyglądają identycznie, przy czym samice są z reguły nieco mniejsze i barwa ich łusek jest mniej intensywna.
Gębuszki to stworzenia zamieszkujące sadzawki i wilgotne, podziemne jaskinie. Łączą się w pary raz na całe życie, toteż po śmierci partnera, drugi osobnik żyje samotnie do końca swych dni. Samice raz do roku znoszą do trzech jaj zagrzebywanych na dnie zbiorników wodnych i strzeżonych przez oboje rodziców. Po trzech miesiącach wykluwają się małe gębuszki pozostające pod opieką dorosłych przez kolejne dwa lata. Po tym czasie świetlne czułko osiąga pełnię mocy, co umożliwia młodym obronę w razie konieczności.
Odżywiają się pokarmem roślinnym. Nie gardzą też małymi rybkami i wszelkimi żyjątkami, które wraz z wodą dostaną się do pyska gębuszka.
Gatunek żywotny, dożywający nawet stu lat. Stworzenia te wyglądają niegroźnie, lecz potrafią się bronić, gdy zajdzie taka potrzeba. Ostre zęby, silny ogon i jaśniejące w mroku czułko to skuteczna broń przeciwko wszystkim tym, którzy chcą zapolować na gębuszka. A śmiałków nie brakuje, gdyż twarde i wytrzymałe płytki, z których zbudowany jest pancerz, doskonale nadają się jako element tarcz i zbroi. Są lekkie, a przy tym ciężko je przebić. Zęby to pożądane trofeum, nie mówiąc o czułku, które zachowuje swą zdolność rozjaśniania mroku nawet przez wiele dni od momentu śmierci gębuszka. Sproszkowane płetwy dodaje się do mikstur leczących układ oddechowy.
Oślepiający błysk - dzięki świetlnej kuleczce umieszczonej na pojedynczym czułku gębuszek może w chwili zagrożenia oślepić przeciwnika błyskiem światła. Oślepienie jest niegroźne, niemniej całkowite odzyskanie wzroku może potrwać nawet kilka godzin.
Mocny ogon - uderzenie łopatowatym zakończeniem ogona gębuszka może skutkować utratą świadomości.
Porażające ugryzienie - pomiędzy zębami wbitymi w żywą tkankę dochodzi do wytworzenia się impulsu elektrycznego zdolnego swą siłą porazić, a nawet zabić.